Jeroen Vroom mailt met de vraag wat er gebeurt met de draairichting van de kolk van een leeglopend bad water als deze de evenaar passeert.
“Deze is op het noordelijk halfrond tegengesteld aan de draairichting op het zuidelijk halfrond, ik meen ten gevolge van het corioliseffect. Maar wat nu als de badkuip op een schip staat, die van het noordelijk naar het zuidelijk halfrond vaart, of vice versa, en dus de evenaar passeert? Eigenlijk zou ik dat in de praktijk willen toetsen, maar dat is wat lastig…”
Lees ook:
Corioliskracht
Inderdaad maakt stromend water een draaiende beweging als gevolg van het draaien van de aarde. En inderdaad komt dat door de corioliskracht. Dat geldt trouwens ook voor stromende lucht, waar het verschijnsel de wet van Buys Ballot heet.
Hoe zit dat precies met die corioliskracht? Dat is het makkelijkst uit te leggen met zo’n horizontaal draaiende schijf die je weleens in speeltuinen ziet. Stel dat die schijf tegen de wijzers van de klok in draait, zodat de buitenrand van de schijf je van links naar rechts passeert. Als je nu op die schijf staat en vanaf de rand naar het midden loopt, begin je met een behoorlijk grote zijwaartse snelheid naar rechts. Door je eigen trage massa houd je die snelheid vast. Naarmate je dichter bij het draaicentrum komt, heeft de schijf onder je een steeds kleiner wordende zijwaartse snelheid. Jij houdt de grotere zijwaartse snelheid, zodat je ten opzichte van de schijf een zijwaartse snelheid naar rechts hebt. Samen met de voorwaartse beweging heb je dus een kromme baan rechtsom gemaakt.
Gevolgen badkuip
De (schijnbare) kracht die voor die kromming zorgt, is de corioliskracht. Met stromend water en stromende lucht op het noordelijk halfrond gebeurt precies hetzelfde, want de aarde draait, net zoals die schijf, van west naar oost. Vandaar die draaiing naar rechts op het noordelijk halfrond. Op het zuidelijk halfrond is het precies andersom.
Wat betekent dat dan voor de badkuip? Niets. Die corioliskrachten zijn zo klein dat dit verhaal niet opgaat – en al helemaal niet op twee plekken zo vlak bij de evenaar. Er zijn zelfs zorgvuldige experimenten gedaan op twee plekken ver van de evenaar, waar het verschil veel groter zou moeten zijn. Geen effect te vinden. Er is meestal wel een draaikolk in een leeglopende badkuip te zien, maar die ontstaat door de manier waarop het bad is gevuld, of door kleine afwijkingen in de symmetrie van het bad. Jammer voor Jeroen, maar het scheelt wel een reisje naar de evenaar, mét badkuip uiteraard.
Deze vraag kon je vinden in KIJK 3/2022.
Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK Antwoordt’? Mail hem naar info@kijkmagazine.nl. En in onze nieuwste special geven we antwoord op 197 bijzondere, verrassende en boeiende vragen! Bestel hem eenvoudig en snel via onderstaande knop.
Tekst: Jo Hermans
Beeld: SHUTTERSTOCK