Hoewel lang werd gedacht dat vlinders deze stinkende stof jatten bij planten, blijkt nu dat de insecten het zelf produceren.

Bij sommige vlinders, zoals de witjes, voorzien de mannetjes hun paarpartner met een sterk ruikende stof. Dit geurtje weerhoudt andere heren ervan om eveneens de koffer in te duiken met het ‘gemerkte’ vrouwtje. Zo verzekert het mannetje dat de paarpartner zijn sperma gebruikt om haar eitjes te bevruchten en vervolgens af te zetten op planten.

Lees ook:

• Zo zit dat dus: seks bij miljoenpoten
• Filmpje: fladderende vlinders dankzij flinterdunne ‘robotspier’

Stelen?

Dat mannetjes van het geslacht Heliconius hun vrouwtjes ook merken met deze stof, anti-afrodisiac genoemd, weten onderzoekers al langer. Er is ook iets opmerkelijks aan de hand met dit specifieke anti-afrodisiac: het gaat om een typische plantenstof. “De stof komt veel voor in bloemen, maar ook veel planten die door insecten worden aangevreten produceren hem”, vertelt vlinderdeskundige Marcel Dicke van de Wageningen Universiteit. Het gaat om het anti-afrodisiac beta-ocimeen.

Lange tijd werd dan ook gedacht dat de vlinders het stofje van de planten pikten en het vervolgens gebruikten. Onderzoekers van de University of Cambridge hebben nu echter voor het eerst een gen geïdentificeerd dat laat zien dat de vlinders de stof niet stelen, maar zelf aanmaken in hun genitaliën. Hun bevindingen hebben ze gepubliceerd in PLOS Biology.

Tegenovergestelde functie

Deze vondst duidt op convergente evolutie. “Dit is het verschijnsel dat dezelfde eigenschappen – in dit geval de productie van dezelfde chemische verbindingen – in evolutionair niet-verwante soorten (planten en vlinders) tot ontwikkeling zijn gekomen”, vertelt vlinderdeskundige Joop van Loon (Wageningen Universiteit) De chemische verbinding, het beta-ocimeen, heeft bij planten echter een tegenovergestelde functie als bij de vlinders. Bij planten trekt het insecten aan, bij Heliconiusvlinders weert het juist soortgenoten.

Overigens produceren niet alle Heliconiusvlinders het stofje. Heliconius melpomene, een giftig exemplaar met een zwart-rood patroon maakt het wel aan. Maar bijvoorbeeld Heliconius cydno, met een wit-oranje-zwart patroon niet. “Op deze manier vergroot het onderzoek ons inzicht in de mechanismen van soortvorming en biodiversiteit”, laat Van Loon weten.

Sluipwespjes

Dicke vult nog aan: “Wagenings onderzoek van Nina Fatouros en collega’s heeft laten zien dat het anti-afrodisiac ook een ander effect heeft: het trekt piepkleine sluipwespen aan die met het gepaarde vrouwtje meeliften naar de plek waar zij haar eieren gaat leggen. De sluipwespjes leggen dan hun eigen eieren in die van de vlinder waarna er geen rups maar nieuwe sluipwespen uit die vlindereieren komen.” De medaille kent dus een keerzijde.

Bronnen: PLOS Biology, University of Cambridge via EurekAlert!

Beeld: Kelsey Byers

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!