Ooit zagen we DNA als een blauwdruk van onze gezondheid. Maar toen kwam het besef dat ook levensstijl de genen beïnvloedt, via een soort aan- en uitschakelaars. Enter de epigenetica, die ons steeds dichter bij de dag brengt dat we ziektes te slim af zijn.
We schrijven eind jaren negentig. De verwachtingen waren hooggespannen: het Human Genome Project, de poging om al het menselijk DNA te ontrafelen, zou eindelijk de basis onthullen van ons ingewikkelde lichaam. Hoe knap het in elkaar kan zitten. Hoe we onderling verschillen. En waarom de een ziek wordt en de ander niet. Vanwege de complexiteit van de mens en zijn ziektes, voorspelde men dat er 100.000 genen ontdekt moesten worden om een goede blauwdruk van het menselijk lichaam te krijgen.
De uitkomst van het project stelde een beetje teleur. Eén: er werden niet meer dan 20.000 menselijke genen gevonden. Sterker nog: ons DNA verbleekt qua genen-aantal bij dat van een amoebe of een watervlo en zelfs bij dat van simpele planten zoals de ui. En twee: ondanks de gigantische vooruitgang die dankzij DNA-analyses is geboekt, zijn er op basis daarvan nauwelijks nieuwe behandelingen voor kanker, alzheimer en parkinson verschenen. DNA alleen geeft niet alle antwoorden.
Er moet dus meer aan de hand zijn. Iets wat verder reikt dan de genetische code zelf. Enter de epigenetica, een alsmaar groeiende wetenschapstak die niet de genen zelf bestudeert, maar de schakelaars die genen aan- en uitzetten. “Dat is natuurlijk waar het om draait”, zegt Henk Stunnenberg, hoogleraar moleculaire biologie en coördinator van het epigenetica-project BLUEPRINT. “Je kunt zo veel genetische tests op iemand doen als je wilt en wijzen naar een verdacht gen voor zus of zo, maar daar heb je niets aan als je geen idee hebt of zo’n gen daadwerkelijk wordt afgelezen.”
Inmiddels zijn behoorlijk wat megaprojecten onderweg om zo veel mogelijk belangrijke epigenetische schakelaars op te sporen. Afgelopen januari nog publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Nature een extra epigenoomcatalogus. Levert dat eindelijk de antwoorden op die we al jaren zoeken? Het zou kunnen, maar daarvoor heeft epigenetica nog meerdere obstakels te overwinnen. Van het opsporen van epigenetische schakelaars tot het ontwikkelen van slimme medicatie.
Dit is het begin van een artikel te vinden in KIJK 9/2015. Dit nummer ligt in de winkel van 20 augustus tot en met 16 september.
Meer informatie:
Tekst: Ronald Veldhuizen