Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Tumorcellen die ruim zeventig jaar geleden zonder toestemming van Henrietta Lacks zijn afgenomen, zijn jarenlang door het bedrijf Thermo Fisher Scientific verkocht aan laboratoria. Nabestaanden zagen daar geen cent van terug.
Thermo Fisher Scientific, leverancier van laboratoriumbenodigdheden, heeft een schikking getroffen in een rechtszaak die was aangespannen door de nabestaanden van Henrietta Lacks. Lacks stierf in 1951 aan de gevolgen van baarmoederhalskanker en met de tumorcellen, die destijds bij haar zijn weggehaald, wordt nog altijd biomedisch onderzoek verricht. Thermo Fisher Scientific leverde jarenlang de cellijn aan laboratoria en heeft daar miljarden aan verdiend, terwijl de familie geen cent terugzag.
Lees ook:
Schrijnend verhaal
Op 4 oktober 1951 komt de Afro-Amerikaanse Henrietta Lacks, moeder van vijf kinderen, op 31-jarige leeftijd te overlijden. De doodsoorzaak: uitgezaaide baarmoederhalskanker. Lacks wordt begraven in een naamloos graf, want voor een steen is er geen geld.
Maar vlak voordat ze sterft, neemt een gynaecoloog van het Johns Hopkins Hospital in Baltimore (Maryland) – een van de weinige ziekenhuizen die destijds zwarte patiënten in behandeling namen – een biopt van haar baarmoederhals en stuurt de kankercellen op naar een laboratorium voor onderzoek. Dit alles buiten Lacks’ medeweten.
In het lab ontdekken wetenschappers dat de cellen zich in hoog tempo onbeperkt kunnen delen – ideaal om onderzoek mee te verrichten. De cellijn wordt HeLa gedoopt en opgestuurd naar allerlei onderzoeksinstituten.
De wereld over
Als Lacks op 4 oktober overlijdt, vermenigvuldigen haar cellen zich in laboratoria over de hele wereld. En zelfs daarbuiten, want in 1960 stuurt de Sovjet-Unie HeLa-cellen het heelal in met de Spoetnik 6-missie. In datzelfde jaar plaatst de NASA ze in de Discoverer 18-satelliet. Beide ruimtevluchten moeten duidelijk maken hoe menselijke cellen zich onder gewichtloze omstandigheden gedragen. Uit de experimenten blijkt dat de HeLa-cellen zich nóg sneller delen als de zwaartekracht geen rol speelt.
De ruimtebiologie was zeker niet het enige onderzoeksgebied dat profiteerde van Lacks’ baarmoederhalskankercellen. Er werden poliovaccins mee ontwikkeld, evenals inentingen tegen andere virussen als HPV (dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken), herpes en zika. Verder is de werking van heel wat medicijnen op de cellen getest en droegen ze bij aan de totstandkoming van in-vitrofertilisatie (IVF), aan klonen en aan verschillende kankerbehandelingen.
Bovendien werd in 2020 de ‘onsterfelijke’ cellijn gebruikt om te onderzoeken hoe het coronavirus zich in menselijke cellen vermenigvuldigt. Met die kennis konden wetenschappers aan de slag om een vaccin te ontwikkelen. Anno 2023 zijn er dan ook tienduizenden wetenschappelijke studies gepubliceerd over de HeLa-cellen.
Nabestaanden
De nabestaanden van Lacks hebben jarenlang niet geweten dat de kankercellen van Henrietta de hele wereld over gingen, en dat farmaciebedrijven daar miljarden aan verdienden.
Ook wetenschappers hebben decennialang na Henrietta’s dood herhaaldelijk nagelaten haar familie om toestemming te vragen toen ze Lacks’ naam noemden in wetenschappelijke publicaties, haar medische gegevens aan de media gaven en zelfs haar complete genetische ‘blauwdruk’ online publiceerden (die overigens na flinke protesten is verwijderd).
De schikking kwam maandag achter gesloten deuren tot stand in het federale gerechtshof in Baltimore. De voorwaarden ervan zijn vertrouwelijk, maar Thermo Fisher en de advocaten van Lacks’ familieleden gaven in een verklaring aan blij te zijn met de overeenkomst.
Bronnen: AP News, The Guardian, KIJK 10/2021
Beeld: Jonathan Newton/The Washington Post via Getty Images