Size doesn’t matter als het om kraterinslagen gaat. Wetenschappers ontdekten dat de samenstelling van het gesteente waarop de meteoriet met flinke snelheid inslaat pas echt belangrijk is.

Wat gebeurde er met de dinosaurussen die miljoenen jaren geleden onze aarde bevolkten? Waarom stierven ze zo plotseling en massaal uit? Waren klimaatsveranderingen, ziekten of soms vijanden de oorzaak? We kunnen er slechts naar raden.

Met deze inleiding begint het KIJK-artikel uit 1973 dat antwoord trachtte te geven op de vraag waardoor de dino’s verdwenen. (Je kunt het artikel lezen in de nieuwe Vroeger & Nu-special.) Wat de auteur van het verhaal toen nog niet wist, was dat de ‘monsterlijke hagedissen’ stierven na de inslag van een reusachtige meteoriet. Deze ruimterots sloeg een gat in de grond ter grootte van België en maakte de aarde tijdelijk tot een hel.

Toch is de grootte van die zogenoemde Chicxulubkrater niet bepalend geweest voor hoe dodelijk de meteorietinslag destijds was. De samenstelling van de gesteente waarop de enorme ruimterots insloeg was dat echter wél.

Lees ook:

• De Chicxulubkrater onder de loep
• ‘Dinokiller raakte aarde vanuit dodelijkste hoek’
• De dag dat de dino’s stierven

Mineralogische samenstelling

De meteorietinslag die zo’n 66 miljoen jaar geleden voor de val van de dinosaurussen zorgde, deed letterlijk een hoop stof opwaaien: roet, zwavelhoudend stof en andere deeltjes in de lucht blokkeerden het zonlicht en deden de temperatuur wereldwijd 10 tot 25 graden Celsius dalen.

Wetenschappers van de Universiteit van Liverpool en het Instituto Tecnológico y de Energías Renovables op Tenerife onderzochten met een nieuwe methode de minerale inhoud van dit stof. Dat deden ze voor de Chicxulubinslag maar ook voor 43 andere meteorietinslagen die in de afgelopen 600 miljoen jaar hebben plaatsgevonden.

Kaliveldspaat

Uit die grondige analyse bleek dat als meteorieten inslaan op gesteenten die veel kaliveldspaat (een veel voorkomend mineraal) bevatten de inslag een enorme impact heeft – ongeacht de grootte van de ruimterots. Het mineraal zet namelijk een kettingreactie in gang: kaliveldspaat-aerosolen bevorderen de vorming van ijsdeeltjes wat op zijn beurt wolkenvorming beïnvloedt. De wolken laten meer zonnestraling door, en als gevolg hiervan warmt de aarde op en verandert het klimaat. Bovendien wordt de atmosfeer gevoeliger voor opwarming door de uitstoot van broeikasgassen. Grote vulkaanuitbarstingen kunnen hiervoor verantwoordelijk zijn.

De onderzoekers zullen nog meer onderzoek moeten doen om zeker te zijn van hun bevindingen. Maar als blijkt dat kaliveldspaat de bepalende factor is voor de dodelijkheid van een meteorietinslag kan dat wel het een en ander helpen verklaren. “Tijdens de op drie na grootste inslag met een kraterdiameter van zo’n 48 km ging het leven gewoon door,” zegt onderzoeker Chris Stevenson van de Universiteit van Liverpool, “terwijl een inslag die half zo groot was vijf miljoen jaar geleden wél voor een uitstervingsgolf zorgde.”

Tekortkomingen

Jan Smit, werkzaam aan de Vrije Universiteit, is echter niet onder de indruk van de studie. “Dit kaliveldspaatrijke stof is maar een van de vele variabelen die in de ruimte zijn geschoten. De onderzoekers koppelen bijvoorbeeld ook allerlei kraters aan uitstervingen waarvan de koppeling geheel niet vaststaat.”

“Wat ze ook totaal negeren,” vervolgt de hoogleraar geologie en paleontologie, “is dat Chicxulub een gips (CaSO4)-rijke ondergrond heeft, waarvan de aerosolen nog veel effectiever zijn dan de kaliveldspaatrijke. Je hoeft het daarmee niet eens te zijn, maar je kunt er tenminste een discussie aan wijden. En zo zijn er vast nog veel meer tekortkomingen aan te wijzen in dit artikel. Ik zou daarom zeggen: leuk geprobeerd, maar wat mij betreft onder de maat.”

Bronnen: Journal of the Geological Society, University of Liverpool

Beeld: Mark Garlic/SPL/Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!