In een Star Trek-aflevering kruipt een lila schorpioen in de lichamen van de crew, waarna die vreemd gedrag gaat vertonen. Verrassing: zulke parasieten bestaan echt. Al zijn ze doorgaans een stuk kleiner en niet lila.
Het moet een gek gezicht zijn: een dikke, slome muis die vrijwillig naar een hongerige kat toe waggelt. Zo’n muis is niet depressief, maar het slachtoffer van een parasiet die graag in de maag van een kat terecht wil komen. Om dat proces te versnellen, manipuleert de parasiet de hersenen van de muis of rat die hij heeft besmet. Het knaagdier verliest daardoor zijn natuurlijke afkeer van kattengeur. Sterker nog: hij vindt kattengeur opeens heerlijk! Het is een mooi staaltje van wat je gastheermanipulatie kunt noemen: een parasiet beïnvloedt het gedrag van zijn weerloze gastheer zodat de parasiet zelf betere kansen heeft.
De parasiet in dit voorbeeld, Toxoplasma gondii, verblijft het liefst in de darmen van een kat. Dat is namelijk de enige plek waar hij zich geslachtelijk kan voortplanten. Het resultaat van die voortplanting bestaat uit oöcysten, een soort eitjes, die via kattenpoep de wijde wereld in gaan (of, als je geluk hebt: de kattenbak). Ze kunnen tot wel een jaar overleven. Krijgt een knaagdier of een ander dier de eitjes binnen, dan reizen ze via zijn bloed naar de spieren en hersenen. Als een ander dier de besmette gastheer vervolgens opeet, krijgt híj de parasiet binnen en raakt zelf besmet. Is het roofdier een kat? Dan is de cirkel weer rond.
Ook bij mensen komt besmetting met toxoplasmose vaak voor. Je kunt hem binnenkrijgen door rauw vlees of ongewassen groenten te eten, door te werken in de moestuin of door de kattenbak te verschonen. Maar liefst negen op de tien Fransen (rauwvleeseters bij uitstek) zijn met de parasiet besmet. En ongeveer vier op de tien Nederlands. Erg? Valt wel mee. Zolang je geen verzwakte afweer hebt door bijvoorbeeld hiv en ook niet zwanger bent, merk je helemaal niets van een besmetting.
Of toch wel…? Onderzoekers hebben aangetoond dat mensen die ooit besmet zijn met toxoplasmose, een iets ander karakter hebben. Vrouwen kleden zich bijvoorbeeld wat sexyer, zijn hartelijker en hebben meer vrienden. Besmette mannen zorgen juist wat minder goed voor zichzelf en zijn agressiever. Het zou natuurlijk kunnen dat sexy vrouwen vaker een kat hebben en dat onverzorgde mannen meer rauw vlees eten. Maar het kan ook dat toxoplasma erachter zit. Hoewel de parasiet er bij ons niets mee opschiet, manipuleert hij per ongeluk ook onze hersenen. Er zijn zelfs onderzoekers die geloven dat toxoplasma de kans op schizofrenie vergroot.
De rest van dit artikel staat in KIJK 3/2010, in de winkel van 12 februari t/m 11 maart 2010.
Beeld: Max Wahrhaftig/CC-BY-SA 3.0