Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Het vrouwelijke X-chromosoom en mannelijke Y-chromosoom van stieren zijn in strijd met elkaar, suggereren onderzoekers.
Biologieles numero uno in een notendop. Gooi twee X-chromosomen bij elkaar en je krijgt een vrouwtje, mix een X en een Y en er ontstaat een mannetje. In 2003 slaagden wetenschappers, onder leiding van de Amerikaanse bioloog David Page, erin om het Y-chromosoom van de mens geheel uit te pluizen. Dat smaakte naar meer.
Lees ook:
Herhalende genen
Ook de muis moest er hierna aan geloven. En bij dit dier stuitte het team op iets bijzonders: het Y-chromosoom bestond bij de muis voor 98 procent uit de herhaling van een paar testikel-specifieke genen. Deze gang vol spiegels, zoals de onderzoekers de herhalende genen noemen, vormt slechts 45 procent van het Y-chromosoom van de mens.
Page en zijn collega’s vroegen zich af of stieren qua herhalende genen op de muis of op de mens lijken en namen onlangs ook hun Y-chromosoom onder de loep. Het eerste bleek het geval, 96 procent van het genetische materiaal in het mannelijke chromosoom bestond uit herhaling. Maar waarom? “Je hebt die honderden kopieën niet nodig om sperma te maken”, vertelde mede-onderzoekers Jennifer Hughes in het persbericht.
De gedachte is dat de herhalende genen ervoor zorgen dat het Y-chromosoom meer kans heeft om in het nageslacht terecht te komen. Ook het X-chromosoom van de stieren blijkt namelijk herhaling te bevatten. Kortom, een strijd waarbij het vrouwelijke en het mannelijke chromosoom vechten om te worden doorgegeven.
Top of the bill
Aanwijzingen dat deze wedstrijd inderdaad gaande is, zagen de onderzoekers al bij muizen. In een studie uit 2012 schakelden ze de herhalende genen in het Y-chromosoom uit. Zonder deze repeterende stukjes DNA kwam het X-chromosoom vaker in de spermacellen terecht dan het Y-chromosoom. De muizen brachten ook iets meer vrouwtjes voort.
“De verklaring over competitie tussen X- en Y-cellen om mannetjes of vrouwtjes te krijgen, lijkt plausibel”, zegt Bernard Roelen voortplantingsdeskundige aan de Universiteit Utrecht. “Helaas zijn dit soort theorieën echter niet te toetsen, het is altijd retrospectief.”
Voortplantingsdeskundige aan de Wageningen University Katja Teerds geeft ook aan de studie heel interessant te vinden. “De groep die dit onderzoek heeft uitgevoerd is bovendien zeer vooraanstaand.”
Sekse-manipulatie?
De onderzoekers geven aan dat deze studie naar X- en Y-chromosomen handig kan zijn voor fokkers. “Ze zouden het namelijk fantastisch vinden om de sekse van de nakomelingen van runderen te kunnen manipuleren”, zegt Hughes. “Melkboeren geven de voorkeur aan meer koeien, terwijl vleesboeren graag meer stieren hebben.”
Dit laatste vindt Roelen echter vergezocht. “Juist bij het rund kunnen spermacellen efficiënt geselecteerd worden voor Y of X, en de ‘seks-sorting van spermacellen’ wordt dan ook routinematig gebruikt.”
De voortplantingsdeskundige vindt de studie zelf zo interessant omdat het je laat nadenken of de strijd tussen de geslachtschromosomen ook bij andere zoogdieren voorkomt. Wordt vast en zeker vervolgd dus.
Bronnen: Genome Research, Whiteboard Institute for Biomedical Research via EurekAlert!