Hebben alle sterrenstelsels een doorsnee naam gekregen? Nee hoor, bij sommige exemplaren zijn astronomen wat inventiever geweest. KIJK somt er een paar op.

Vaak krijgen sterrenstelsel en andere ruimteobjecten niet de meest sexy namen. Maar als je bedenkt dat er miljarden stelsels zijn, is het ook niet zo verwonderlijk dat ze een saai, maar praktisch nummer krijgen: NGC 147, M32, LGS 3 – om er een paar te noemen.

Toch is er een aantal sterrenstelsels dat naast de doorsnee ook een creatieve naam heeft gekregen. Meestal doen astronomen dit bij stelsels die relatief dichtbij staan, die een bepaalde vorm hebben of die gewoon te mooi zijn om slechts een nummer te geven. Zes voorbeelden met zes prachtplaten.

Lees ook:

• Vijf ruimteobjecten met vreemde namen
• Vijf exoplaneten die opmerkelijk zijn
• 30 jaar Hubble: enkele visuele mijlpalen

1) Kikkervisstelsel

Hoe stelsel Arp 188 aan zijn naam komt, is duidelijk; dat heeft het te danken aan de kenmerkende kop en staart. Die staart bevat een hoop blauwe sterrenhopen en is maar liefst 280.000 lichtjaar lang. Een lichtjaar staat gelijk aan de afstand die een lichtstraal in een jaar tijd aflegt. Dat is omgerekend zo’n 9,47 biljoen kilometer. Het Kikkervisstelsel beschikt dus niet over een lullig staartje.

Sterrenkundigen denken dat de kikkervis is ontstaan toen een compacter indringerstelsel hem te dicht naderde. Door de wederzijdse gravitationele aantrekkingskracht van de enorme stelsels begon ‘de binnendringer’ rond te draaien. Tijdens deze ontmoeting trokken de getijdenkrachten de sterren, het gas en het stof van het sterrenstelsel uit elkaar en vormden de spectaculaire staart.

De verwachting is dat net als bij de echte dikkopjes het Kikkervisstelsel, naarmate het ouder wordt, zijn staart zal verliezen.

2) Sombrerostelsel

Bij het Sombrerostelsel worden wij aardelingen eigenlijk in de maling genomen. Vanaf de aarde gezien is het sterrenstelsel namelijk gekanteld, waardoor het lijkt alsof we tegen een Latijns-Amerikaanse hoed aankijken.

In werkelijkheid doet dit stelsel, officieel Messier 104 geheten, astronomen zich achter de oren krabben. Het vertoont namelijk kenmerken van twee soorten sterrenstelsels: een elliptische en een spiraalstelsel. Hoe dat kan, is nog niet opgehelderd, maar volgens de heersende theorie is dit het gevolg van een botsing tussen twee stelsels – heel lang geleden.

3) Draaikolkstelsel

Het Draaikolkstelsel, Messier 51 geheten, is een mengelmoes van sterren. In het gele centrum van dit spiraalstelsel – gekenmerkt door armen rondom een bolvormige, centrale verdikking – bevinden zich de oude sterren. De heldere jonkies bevinden zich in de spiraalarmen. Die armen fungeren eigenlijk als een soort sterrenkraamkamer, er worden geregeld nieuwe geboren. Maar sterftegevallen zijn ook waargenomen. In de afgelopen 17 jaar spotten astronomen drie supernova’s: in 1994, 2005 en 2011.

Omdat dit sterrenstelsel recht van boven wordt gezien, waardoor zijn spiraalstructuur erg goed zichtbaar is, en het relatief dicht bij de aarde staat, wordt Messier 51 ook wel het lievelingetje van sterrenkundigen genoemd.

4) Karrenwielstelsel

Zo’n 500 miljoen lichtjaar hiervandaan, in het sterrenbeeld Beeldhouwer, bevindt zich het Karrenwielstelsel. Het typerende ‘wiel’ is het resultaat van een gewelddadige botsing tussen het oorspronkelijke spiraalstelsel en een kleiner sterrenstelsel. Dat kleintje ‘beukte’ dwars door het centrum van het grotere sterrenstelsel en veroorzaakte een schokgolf van gas en stof – vergelijkbaar met de rimpelingen die een steen veroorzaakt nadat die in het water is gegooid.

De buitenste ring van het stelsel (op de foto in helder blauw), die 1,5 keer zo groot is als onze Melkweg, markeert het begin van de schokgolf. Uiteindelijk zal de ringvorm langzaam verdwijnen totdat het Karrenwielstelsel weer zijn spiraalvorm aanneemt.

5) Sigaarstelsel

Op ‘slechts’ 13 miljoen lichtjaar afstand – om de hoek naar astronomische begrippen – is dit sigaarvormige sterrenstelsel (Messier 82) gelegen in de Grote Beer. Het Sigaarstelsel is een zogeheten starburststelsel – een echte sterrenfabriek dus. In de kern van het sigaarstelsel worden namelijk tien keer sneller sterren geproduceerd dan in de Melkweg. Dit komt doordat een ander gigantisch sterrenstelsel (Messier 81, links op de foto) in de buurt ligt. Getijdekrachten veroorzaakt door zwaartekracht hebben het Sigaarstelsel vervormd, een proces dat ongeveer 100 miljoen jaar geleden begon. Door deze interactie is de stervorming vertienvoudigd in vergelijking met ‘normale’ sterrenstelsels.

6) Zonnebloemstelsel

Inmiddels is wel duidelijk dat er veel verschillende sterrenstelsels bestaan. Je hebt elliptische stelsels, lensvormige stelsels, spiraalstelsels. Maar het ene spiraalstelsel is ook het andere spiraalstelsel niet. En dat punt maakt Messier 63 goed duidelijk. Dit stelsels is namelijk een ‘vlokkig’ spiraalstelsel (flocculent spiral galaxy), zo genoemd omdat het slecht gedefinieerde spiraalarmen heeft. Het hierboven genoemde Draaikolkstelsel heeft die bijvoorbeeld wel.

Door die strakke kern met ‘vlokkerige’ armen wordt M63 ook het Zonnebloemstelsel genoemd. Samen met het Draaikolkstelsel, en nog enkele andere sterrenstelsels, vormt de zonnebloem de zogenoemde M51 Groep die op ongeveer 37 miljoen lichtjaar van de aarde af ligt.

Bronnen: NASA, Live Science, Alles over sterrenkunde

Openingsbeeld:

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!