De Hubble-telescoop werd vorig jaar dertig: een ouwetje, in telescooptermen. Hoe ziet de nieuwe generatie ruimtekijkers eruit?

Groter, scherper, zuiverder – astronomen vragen altijd méér van hun telescopen. Galileo Galilei’s kijker uit 1609 was net scherp genoeg om de manen van Jupiter te zien; zijn opvolgers kunnen tot aan de rand van het heelal kijken.

Moderne telescopen zijn megaprojecten waar tientallen jaren en miljarden euro’s in worden gestopt. Die kosten komen er weer uit in de vorm van werkgelegenheid en nieuwe technologie, maar voor een sterrenkundige is dat bijzaak. Welke telescopen komen eraan en wat gaan ze ons opleveren?

Lees ook:

• Enorme telescoop in Baikalmeer geplaatst
• Kink in de kabel: gapend gat in Arecibo-radiotelescoop
• Wat is de beste plek om een telescoop te plaatsen?

1) Vera Rubin Observatory

Het Vera Rubin Observatory (VRO) is een Amerikaanse spiegeltelescoop met een hoofdspiegel van 8,4 meter doorsnee, die in een paar nachten de halve zichtbare hemel in kaart brengt. De telescoop in aanbouw is vernoemd naar de sterrenkundige Vera Rubin, die ontdekte dat sterrenstelsels donkere materie bevatten.

VRO moet in een survey van tien jaar en langer zichtbaar maken hoe het heelal voor onze ogen verandert: “de eerste bewegende beelden van het heelal”, snoeft de website. VRO kijkt naar het nagloeien van supernova’s en de beweging van sterren in onze Melkweg. In ons eigen zonnestelsel moet de telescoop asteroïdes opsporen die richting de aarde komen, en ijsklompen in de verre Kuipergordel voorbij Pluto, die door hun baanbeweging misschien het bestaan van een verre negende planeet rond de zon verraden.

2) Extremely Large Telescope

De Extremely Large Telescope wordt de grootste telescoop voor zichtbaar licht op aarde. Dankzij de hoofdspiegel van 39 meter breed (half zo breed als een voetbalveld) kan ELT meer licht vangen en scherper zien dan zijn voorgangers. Zo scherp zelfs, dat de telescoop direct foto’s kan schieten van rotsachtige exoplaneten zoals de aarde rond andere sterren.

ELT is ontworpen als alleskunner: de telescoop gaat bijvoorbeeld kijken naar vulkanische uitbarstingen op de manen van Jupiter, verre ijsmassa’s in de Kuipergordel, sterren die rond superzware zwarte gaten zwiepen, verre sterrenstelsels en natuurlijk naar sporen van donkere materie (die sterrenstelsels steviger bijeenhoudt dan je zou verwachten) en donkere energie (die het heelal steeds sneller uit laat dijen).

3) Nancy Grace Roman Space Telescope

Deze ruimtekijker is genoemd naar het voormalige hoofd van NASA’s sterrenkunde-afdeling Nancy Grace Roman, die aan de wieg van de Hubble-telescoop stond. De Roman Telescope is een groothoekmodel met een hoofdspiegel van 2,4 meter breed, die extreem gevoelig is in het infrarode spectrum.

Roman gaat kijken naar de beweging van sterren uit dwergstelsels die zijn opgeslokt door de Melkweg, maar brengt ook de beweging van verre sterrenstelsels in kaart om meer te leren over donkere materie, en zoekt naar extreem verre sterrenstelsels. Omdat hun licht miljarden jaren over de reis naar de aarde doet, kan Roman zo zichtbaar maken hoe het vroege heelal eruitzag.

4) PLATO-ruimtetelescoop

Een ruimtetelescoop met maar één doel: zoveel mogelijk exoplaneten vinden. Door massa’s sterren maanden tot jarenlang te volgen kan PLATO (PLAnetary Transits and Oscillations of stars) zien wanneer exoplaneten voor hun ster langstrekken, of wanneer ster en exoplaneet om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien.

PLATO gaat vooral kijken naar rotsachtige exoplaneten rond sterren als de zon. De hoop is exoplaneten als de aarde te vinden, die op precies de goede afstand van hun ster staan zodat er vloeibaar water aan het oppervlak is. Dat is een van de cruciale elementen voor het ontstaan van leven.

5) Lunar Crate Radio Telescope

Naast zichtbaar licht en infrarood zijn er nog veel meer signalen uit de ruimte waar sterrenkundigen graag naar kijken. Je hád hier dus kunnen lezen over de mega-radiotelescoop SKA in Zuid-Afrika en Australië, of de Einstein Telescope die – misschien vanuit Limburg – de zwaartekrachtsgolven van botsende zwarte gaten hoort.

Opmerkelijker is dit project: de Lunar Crater Radio Telescope LCRT, een opgevoerde versie van de iconische Puerto Ricaanse radiotelescoop Arecibo die in 2020 instortte. Hij wordt neergezet waar je geen last hebt van storende radiobronnen zoals van vliegtuigen, satellieten en mobieltjes: aan de achterkant van de maan. De telescoop moet worden gebouwd door robots die een maankrater omtoveren tot radioreflector door een fijn netwerk van metaaldraden te spannen.

LCRT is nog maar een jong voorstel, lang niet rijp genoeg om uit te voeren. Maar in 2020 maakte de NASA wel geld vrij voor verdere studies. Het klinkt natuurlijk ook interessant: de grootste en dus scherpste radiotelescoop in het zonnestelsel. Buiten de dampkring kun je ook nog eens luisteren naar lange radiogolflengtes die normaliter worden tegengehouden door de ionosfeer, een elektrisch geladen laag in de hoge atmosfeer. Dat levert ongetwijfeld nieuwe informatie op over het heelal. Of de NASA er ook echt voor gaat, is nog even afwachten.

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!