Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
De Europese William Herschel-telescoop op La Palma kan binnenkort nóg nauwkeuriger de kleuren en snelheden van sterren meten, dankzij een geweven spectrometer uit Groningen.
Hoe snel verplaatst een ster zich? Het klinkt als een flauw raadsel, maar het is een serieuze vraag voor sterrenkundigen die willen weten hoe de Melkweg in elkaar zit. De 100 tot 400 miljard sterren in ons sterrenstelsel bewegen namelijk kriskras ten opzichte van elkaar terwijl ze baantjes trekken rond het Melkwegcentrum. Wie die beweging in kaart kan brengen, kan misschien terugrekenen waar de sterren ooit ontstonden.
Het nieuwe meetinstrument WEAVE, met Groningse inbreng, moet de Nederlands-Brits-Spaanse William Herschel-telescoop op het Canarische eiland La Palma helpen die sterrenbanen nog beter in kaart te brengen. De afgelopen maanden is deze spectrometer geïnstalleerd op La Palma, meldt een team van astronomen en technici onder leiding van Scott Trager (Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen).
Lees ook:
Geweven glasvezel
Met enig kunst-en-vliegwerk in de afkorting staat WEAVE voor de William Herschel Telescope Enhanced Area Velocity Explorer. Het apparaat rafelt sterlicht met hoge precisie uiteen in verschillende kleuren: spectra, in vaktermen. Dankzij die kleurinformatie kunnen sterrenkundigen bepalen of sterren naar of van de aarde af bewegen, net zoals je de sirene van een ambulance hoger of lager hoort als hij voorbijkomt. De kleuren in sterlicht verraden bovendien welke elementen er in de ster zitten, omdat elk atoom zijn eigen karakteristieke licht uitzendt.
Dankzij een weefgetouw van honderden glasvezelkabels kan WEAVE meer dan 900 sterren tegelijk in de gaten houden. “Elke glasvezel kijkt in een andere richting, naar een ander deel van de hemel”, legt WEAVE-projectleider Scott Trager uit per e-mail. “Met twee robots aan de rand van het apparaat kunnen we bovendien alle glasvezels binnen 55 minuten oppakken en in een andere richting keren, zodat ze licht uit een andere richting opvangen en dus naar andere sterren kijken.”
Meetcampagnes
De komende vijf jaar verzamelt WEAVE tientallen miljoenen spectra van sterren en sterrenstelsels. Die gegevens kunnen bijvoorbeeld worden gekoppeld aan data van de radiotelescoop LOFAR of van de ruimtesatelliet Gaia. Die gecombineerde data moeten astronomen meer inzicht geven in hoe onze Melkweg is gevormd, hoe de sterren daarin zijn geëvolueerd en hoe andere sterrenstelsels zijn samengesteld.
Trager: “In totaal hebben we acht meetcampagnes gepland, drie over de Melkweg en vijf die verder het heelal inkijken.” Naast het bepalen van de snelheden van sterren – en hun oorspronkelijke posities in de Melkweg en nabije en verre sterrenstelsels helpt WEAVE te begrijpen hoe zware sterren ontstaan en aan hun eind komen en hoe sterrenstelsels in de loop der tijd veranderen. “Misschien kunnen we zelfs achterhalen waar er onzichtbare donkere materie in de Melkweg zit of hoe die in de begintijd van het heelal de vorming van sterrenstelsels heeft beïnvloed”, blikt Trager vooruit.
Coronavertraging
Trager en zijn collega’s zullen nog even geduld moeten hebben, want WEAVE is nog niet helemaal klaar voor gebruik. De komende twee à drie maanden volgen eerst zogeheten science-verification-tests. Daarna kunnen astronomen uit de hele wereld van de telescoop gebruikmaken. “Vanwege reisbeperkingen door de coronapandemie duurde het installeren en uitvoeren van standaardtests allemaal wat langer dan gepland, maar nu kunnen we echt van start.”
Bronnen: Persbericht, WEAVE-samenwerkingsverband, Scott Trager
Beeld: Close-up van het hart van WEAVE met 700 van de in totaal 950 glasvezels. De gele ring is ongeveer 60 centimeter breed. © Gavin Dalton / Oxford University / STFC