Lang was in de kunstwereld het achterhalen van echtheid het exclusieve domein van wetenschappelijke analyse en het kennersoog. Dat is aan het veranderen. De afgelopen tien jaar is een nieuwe vorm van kunstonderzoek in opkomst: kunstmatige intelligentie, oftewel AI. Kunnen algoritmes het handschrift van de meester herkennen?

Het was ineens wereldnieuws. In juni 2021 was het Rijksmuseum erin geslaagd de ontbrekende delen van de Nachtwacht te reconstrueren door computertechnologie toe te passen. Rond 1715 werden enkele repen van Rembrandts meesterwerk afgesneden zodat het doek tussen twee deuren in de kleine krijgsraadkamer van het stadhuis (het huidige Paleis op de Dam) paste. Met behulp van neurale netwerken zijn nu de verwijderde stukken, die nog wel te zien zijn op een zeventiende-eeuwse kopie, ‘vertaald’ om naadloos aan te sluiten op de huidige Nachtwacht.

Het is een mooi staaltje digitaal vernuft dat het Rijksmuseum heeft toegepast, en het museum staat daarin niet alleen. In de kunstwereld wordt kunstmatige intelligentie steeds vaker ingezet, naast geavanceerde onderzoekstechnieken als pigmentanalyse en röntgenfluorescentiescanning. Er wordt hier en daar al voorzichtig geopperd dat het digitale oog meer ziet dan de kenner. Kunnen computers musea informatie verschaffen die ze van hun kunsthistorici niet krijgen?

Dit is het begin van het artikel ‘Nieuwe technieken voor oude meesters’ te vinden in KIJK 5/2022. Deze editie ligt in de winkel vanaf 14 april.

Meer informatie:

• Rijksmuseum: Operatie Nachtwacht
• de Volkskrant: Met dank aan kunstmatige intelligentie is De Nachtwacht na driehonderd jaar weer compleet: zó had Rembrandt het bedoeld
• Rijksuniversiteit Groningen: Wat kunstmatige kunst ons leert over kunstenaars
• ArXiv: A Neural Network Looks at Leonardo’s(?) Salvator Mundi (pdf)
• KIJK: De Nachtwacht in HD
• KIJK: Drie faliekant mislukte restauraties

Tekst: Mark van den Tempel

Beeld: Reinier Gerritsen/Rijksmuseum

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!